Ernest Borneman - Η Πατριαρχία (Das Patriarchat)
Διέθεσα σεβαστό χρόνο μεσ’ το θέρος για να διαβάσω το ογκώδες βιβλίο «Η Πατριαρχία» του Γερμανού επιστήμονα και ερευνητή Ernest Borneman. Θα ήθελα λοιπόν να καταθέσω μερικές από τις εντυπώσεις μου.
Θα αρχίσω λίγο ανάποδα καθώς η πιο έντονη επίδραση της όλης εμπειρίας αφορά κάτι που διάβασα στο τέλος του συγγράματος, και μάλιστα στο πολύ σύντομο βιογραφικό σημείωμα για τον Borneman: αυτοκτόνησε το 1995! Κυριολεκτικά συγκλονίστηκα, αφού είχα δημιουργήσει με το μυαλό μου την εικόνα ενός ρεαλιστή και προσγειωμένου, αλλά συνάμα αισιόδοξου, ρομαντικού-επαναστάτη και ονειροπόλου μελετητή που μπορεί να έδινε τη ζωή του για μια ιδέα, αλλά σε καμμιά περίπτωση δεν θα αυτοκτονούσε.
Το κύριο θέμα του βιβλίου αφορά τις μητριστικές κοινωνίες της λεγόμενης προιστορίας και των χαραυγών του λεγόμενου πολιτισμού. Ο Borneman αντιδρά στην χρήση του όρου «μητριαρχικός», μιας και δεν πιστεύει ότι η ανθρωπότητα γνώρισε ποτέ τη μητριαρχία, δηλαδή μια κοινωνική οργάνωση κατά την οποία η αρχή, η εξουσία και η δύναμη/βία ανήκε στις γυναίκες. Θεωρεί ότι ο όρος ανήκει στην προπαγάνδα της πατριαρχίας, έναν όρο που αποδέχεται, καθόσον εξουσία, και δη απροκάλυπτη, καταπιεστική και φασιστική των ανδρών κατά του άλλου φύλου και των παιδιών, όχι μόνο υπήρξε, αλλά εξακολουθεί να πλήττει τις ομαδώσεις των ανθρώπων.
Ο Borneman επιχειρεί να σκιαγραφήσει εκείνους τους ανθρώπινους πολιτισμούς που σήμερα αποκαλούμε συλλήβδην βάρβαρους, προιστορικούς και τοτεμικούς. Μας πληροφορεί ότι κάνουμε μεγάλο λάθος να υποτιμάμε αυτές τις μητρογραμμικές, γενοταγείς κοινωνίες στις οποίες επεκράτει πλήρης ισότητα και σεβασμός των φύλων και των παιδιών. Η γυναίκα είχε δύναμη, κύρος και αναγνωρισμένο δικαίωμα σεξουαλικής ελευθερίας, διότι συμμετείχε, αρχικά απόλυτα, εν συνεχεία ίσα με τον άνδρα και στα τέλη του μητρισμού, δευτερευόντως, στην οικονομική παραγωγή. Κατ’ αρχήν ήταν τροφοσυλλέκτρια, όπως και ο άνδρας, αργότερα ανακάλυψε τη γεωργία (η οποία για την εποχή σήμαινε ριζική επανάσταση των κατεστημένων) και μόνον όταν ο άνδρας εφηύρε το άροτρο και πολύ περισσότερο την θήρα, μπήκε στο περιθώριο και χαρακτηρίστηκε res.
Oι μητριστικές κοινωνίες είναι μητρογραμμικές. Αυτό σημαίνει ότι τα παιδιά αναγνωρίζονται από τη μητέρα και ελλείψει του θεσμού του γάμου, σχετίζονται με το γένος της μητέρας, ενώ τον πατέρα μόνο συνεκδοχικά τον θεωρούν συγγενή. Αυτό γράφεται αρκετά απλουστευτικά, στο βιβλίο ο Borneman το εξηγεί/ερμηνεύει επαρκώς για όσους έχουν απορίες ή αντιρρήσεις. Η αρχή του μητρισμού είναι ότι μόνο η μητέρα ενός παιδιού μπορεί να θεωρείται βέβαιη, αντίθετα το ποιός είναι ο πατέρας αμφισβητείται, άρα δεν έχει και τόση σημασία. Βασικό είναι να τονισθεί ότι απουσιάζοντος του θεσμού του γάμου, έλειπε και η έννοια της ατομικής ιδιοκτησίας και του κληρονομικού δικαίου. Και τα τρία είναι δημιουργήματα της επακολουθήσασας πατριαρχίας.
Ο Borneman εκτιμά τις κοινωνίες αυτές ως πολιτισμούς ευτυχίας, ξεγνοιασιάς, ανεμελιάς και αγάπης. Λέει κάπου ότι το κοινό σημείο του απολεσθέντος παραδείσου σε όλες σχεδόν τις μετέπειτα κοσμοθεωρίες που ανέπτυξε η ανδρική αρχή αποτελούν αναμνήσεις αυτής της περιόδου, όταν ο άνθρωπος δεν χρειαζόταν να δουλέψει για να τραφεί ούτε να χτίζει οχυρά και να περιτειχίζει τις πόλεις του φοβούμενος τους εχθρούς του. Τί υποκρισία! Πρώτα οι ινδοευρωπαίοι άνδρες διαλύουν τις ευτυχισμένες γεωργικές κοινωνίες της μη επίδοσης και του μη ανταγωνισμού, και έπειτα όταν αντιλαμβάνονται το σφάλμα τους, τις αναπολούν αλλά δεν κάνουν το παραμικρό για να τις επαναφέρουν…Οι κοινωνίες αυτές δεν γνώριζαν το χρήμα, το κέρδος, τον εγωισμό, την ιδιοκτησία, το εμπόριο και τον πόλεμο. Είναι συγκλονιστικό να διαβάζει κανείς ότι καμμία από τις πόλεις/συνοικισμούς που έχτισε ο άνθρωπος σε αυτήν τη φάση του δεν είχε οχυρά και τείχη.
Τα πάντα αλλάζουν καθώς από Βορράν κατεβαίνουν οι βάρβαροι, απολίτιστοι, νομάδες/κτηνοτρόφοι ληστές Ινδοευρωπαίοι, μεταξύ αυτών και όλα τα ελληνικά φύλα.
Κύριο σημείο αναφοράς του Borneman είναι αυτό που αποκαλεί σεξουαλικό εποικοδόμημα. Για έναν τριμμένο με τις μαρξιστικές ορολογίες, η έννοια του εποικοδομήματος είναι οικεία, καθώς όλος ο διαλεκτικός υλισμός θεωρεί τον κόσμο ιστορική αντανάκλαση των οικονομικών συνθηκών που διαμορφώνονται μέσα από τον πόλεμο των τάξεων που εκάστοτε πυροδοτεί η (βούληση για) αναδιανομή των παραγωγικών μέσων. Ο Borneman δηλώνει μαρξιστής και χρησιμοποιεί τα εργαλεία του για ανάλυση και σύνθεση. Προσωπικά, ακολουθώντας τον δάσκαλο Καστοριάδη, δεν θεωρώ τον μαρξισμό επαναστατικό εδώ και πολλές δεκαετίες, οπότε δεν με ενδιαφέρει, είναι άλλον ένα αντιδραστικό θεώρημα που δυσχεραίνει την πορεία του ανθρώπου προς την προσωπική και συλλογική ευτυχία. Τέλος πάντων, ο Borneman επιχειρεί να αναγάγει τη σεξουαλική ζωή των Ελλήνων και Ρωμαίων στις πολιτικο-οικονομικό-κοινωνικές συνθήκες που διαμόρφωσε η πατριαρχία, η οποία χαρακτηρίζει την κλασσική αρχαιότητα και τους ρωμαικούς χρόνους (φυσικά και όλη την κατοπινή ιστορία της ανθρωπότητας). Ειδικά σε αυτό το θέμα, που καταλαμβάνει και τον μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου, μαθαίνουμε λεπτομέρειες που ποτέ δε διδαχτήκαμε στα σχολεία του ελληνικού κράτους. Η ομοφυλοφιλία, η παιδεραστία και ο πλατωνικός έρως δίνονται από μια οπτική γωνία που ερμηνεύει και διαλευκαίνει πολλά σκοτεινά σημεία. Τα ρωμαικά όργια, ο σαδισμός και μαζοχισμός και η ηδονοβλεψία του πάλαι ποτέ αγροίκου Λατίου αναλύονται και αυτά. Τώρα, το αν θα τα υιοθετήσει κανείς όλα αυτά, αν θα του δώσουν τα ερεθίσματα να διαβάσει και άλλα σχετικά βιβλία ή αν απλά θα τον οδηγήσουν σε αναθέματα και αφορισμούς, είναι ζήτημα του καθενός. Προσωπικά, πιστεύοντας ότι το μόνο κοινό που έχουμε οι νεοέλληνες με τους αρχαίους είναι η γλώσσα, δεν έχω κανένα πρόβλημα να πιστέψω ότι η πολυπρόβλητη αρχαία αθηναική δημοκρατία, το λίκνο της δυτικής δημοκρατίας, που θεωρείται το απώτερο στάδιο πολιτισμού και ανθρωπισμού, δεν ήταν παρά ιμπεριαλιστική, δουλοκρατική, καταπιεστική για τις γυναίκες, τα παιδιά, τους ξένους, τους διαφωνούντες επιφατική ελευθερίας κοινωνία της επίδοσης με τους νόμους της ζούγκλας να κυβερνούν και τον άνθρωπο να μην έχει καμμιά αξία. Οπότε δικαίως οι δημοκρατίες του Μπλερ και του Μπους επικαλούνται την Αθήνα!
Αλλά, ο Borneman αλλού θέλει να καταλήξει: στο ότι η μόνη ελπίδας ουσιαστικής επανάστασης είναι οι γυναίκες μαζί με τους συνειδητούς άνδρες να αξιώσουν και βιαίως ακόμη να επανακτήσουν την σεξουαλική ελευθερία τους που τους στέρησε η βαρβαρότητα των νομάδων από τις σιβηρικές στέππες. Αν αυτό σημάνει την κατάργηση του γάμου και της ούτω νοούμενης οικογένειας, έστω. Οι επικλήσεις σε υποσημειώσεις του έργου του Marx και σε βασικά σημεία αυτού του Engels είναι καθοριστικές. Η γυναίκα οφείλει να έχει δικαίωμα στο κορμί της, να μην ντρέπεται για τις ανάγκες της, να είναι ελεύθερη να διεκδικεί τους εραστές της, να μην κλείνεται στο ερμάρι του γάμου, να μην υποβιβάζεται σε μηχανή τεκνοποιίας και νοικοκυρά. Το πρόταγμα του Borneman είναι επίκαιρο όσο ποτέ και παρά το ότι δέχτηκε λυσσαλέες επιθέσεις κυρίως από φεμινιστικές οργανώσεις (φευ) διατηρεί μέχρι σήμερα το πραγματικό του υπόβαθρο και την επαναστατική του αίγλη. Το ότι οι φεμινίστριες αντέδρασαν δεν μου προκαλεί εντύπωση, αφού δυστυχώς οι περισσότερες στοχεύουν στο πώς θα γίνουν άνδρες στη θέση των ανδρών και όχι στο πώς θα ανακαλύψουν τη γυναικεία φύση τους. Εξαιρέσεις υπάρχουν, εννοείται.
Διαβάζοντας την «Πατριαρχία» του Borneman ένιωσα σαν να μου γίνεται μια πολύ σημαντική αποκάλυψη, σαν να μου ψιθυρίζει κάποιος ένα επτασφράγιστο μυστικό στο αυτί. Έμαθα πολλά και κυρίως κατάλαβα ακόμη περισσότερα. Αν ο Robert Graves ύμνησε και εξήγησε τη Γυναίκα ως πρωταρχική και ουσιαστική μόνη Θεότητα στη Γη, ως Μούσα και Έμπνευση, ο Borneman φαντάστηκε μια Γυναίκα σύγχρονη, ελεύθερη, ανατρεπτική, επαναστατική, με γνώση του σώματός της και ισχυρή, αλύγιστη βούληση να αλλάξει τα πράγματα.
Εγώ οραματίζομαι έναν συνδυασμό. Μια Αμαζόνα…
Υ.Γ: Σε αρχαίο post σχετικό με το βιβλίο είχα προτρέψει τις γυναίκες να διαβάσουν το εν λόγω βιβλίο. Τώρα, τις προτρέπω να το εκτελέσουν…
